[Κπκ] 2α΄. Ωριγένης και Ιώσηπος

Τα πρώτα δύο αποσπάσματα που ακολουθούν προέρχονται από το διάσημο έργο του “Κατά Κέλσον” που έγραψε για να υπεραμυνθεί του Χριστιανισμού από το έργο “Λόγος Αληθής” του Κέλσου (περισσότερο μπορείτε να διαβάσετε στο αντίστοιχο κεφάλαιο για τον Κέλσο)· το τελευταίο από το λιγότερο γνωστό του βιβλίο “Σχολιασμός Ευαγγελίου Ματθαίου” το οποίο σώζεται κατά το ήμισυ. Ας διαβάσουμε:

Ἐβουλόμην δ’ ἄν Κέλσῳ, προσωποιήσαντι τὸν Ἰουδαῖον παραδεξάμενον πως Ἰωάννην ὡς βαπτιστὴν βαπτίζοντα τὸν Ἰησοῦν, εἰπεῖν ὅτι τὸ Ἰωάννην γεγονέναι βαπτιστήν, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτημάτων βαπτίζοντα, ἀνέγραψε τις τῶν μετ’ οὐ πολὺ τοῦ Ἰωάννου καὶ τοῦ Ἰησοῦ γεγενημένων. Ἐν γὰρ τῷ ὀκτωκαιδεκάτῷ τῆς Ἰουδαϊκῆς ἀρχαιολογίας ὁ Ἰώσηπος μαρτυρεῖ τῷ Ἰωάννῃ ὡς βαπτιστῇ γεγενημένῳ καὶ καθάρσιον τοῖς βαπτισαμένοις ἐπαγγελλομένῳ. Ὁ δ’ αὐτός, καίτοι γε ἀπιστῶν τῷ Ἰησοῦ ὡς Χριστῷ, ζητῶν τὴν αἰτίαν τῆς τῶν Ἱεροσολύμων πτώσεως και τῆς τοῦ ναοῦ καθαιρέσεως, δέον αὐτὸν εἰπεῖν ὅτι ἡ κατὰ τοῦ Ἰησοῦ ἐπιβουλή τούτων αἰτία γέγονε τῷ λαῷ, ἐπεὶ ἀπέκτειναν τὸν προφητευόμενον Χριστόν· ὁ δὲ καὶ ὥσπερ ἄκων οὐ μακρὰν τῆς ἀληθείας γενόμενός φησι ταῦτα συμβεβηκέναι τοῖς Ἰουδαίοις κατ’ ἐκδίκησιν Ἰακώβου τοῦ δικαίου, ὅς ἦν ἀδελφὸς “Ἰησοῦ τοῦ λεγομένου Χριστοῦ”, ἐπειδήπερ δικαιότατον αὐτὸν ὄντα ἀπέκτειναν. Τὸν δὲ Ἰάκωβον τοῦτον ὁ Ἰησοῦ γνήσιος μαθητὴς Παῦλός φησιν ἑωρακέναι ὡς “ἀδελφὸν τοῦ κυρίου”. Οὐ τοσοῦτον διὰ τὸ πρὸς αἵματος συγγενὲς ἢ τὴν κοινὴν τῶν ἀνατροφὴν ὅσον διὰ τὸ ἦθος καὶ τὸν λόγον. Εἲπερ οὖν διὰ Ἰάκωβον λέγει συμβεβηκέναι τοῖς Ἰουδαίοις τὰ κατὰ τὴν ἐρήμωσιν τῆς Ἱερουσαλὴμ, πῶς οὐχὶ εὐλογώτερον διὰ Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν τοῦτο φάσκειν γεγονέναι; Οὗ τῆς θειότητος μάρτυρες αἱ τοσαῦται τῶν μεταβαλόντων ἀπὸ τῆς χύσεως τῶν κακῶν ἐκκλησίαι καὶ ἠρτημένων τοῦ δημιουργοῦ καὶ πάντ’ άναφερόντων ἐπὶ τὴν πρὸς ἐκεῖνον ἀρέσκειαν.

Θα ήθελα να πω στον Κέλσο, που παρουσιάζει τον Ιουδαίο να αποδέχεται τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, ο οποίος βάπτισε τον Ιησού, ότι για τον Ιωάννη το Βαπτιστή, που βάπτιζε εις άφεσιν αμαρτιών, γράφει και κάποιος που γεννήθηκε όχι και πολύ αργότερα από τον Ιωάννη και τον Ιησού. Γιατί στο 18ο βιβλίο του της Ιουδαϊκής Αρχαιολογίας ο Ιώσηπος μαρτυρεί ότι ο Ιωάννης ήταν Βαπτιστής και πως υποσχόταν καθαρμό σε όσους βαπτίζονταν. Αυτός δε [ο Ιώσηπος] αν και δεν πιστεύει στον Ιησού ως Χριστό, ψάχνοντας την αιτία της πτώσης της Ιερουσαλήμ και της καταστροφής του Ναού (αν και θα έπρεπε να είχε πει πως αυτά συνέβησαν στον λαό λόγω της συνωμοσίας κατά του Ιησού· επειδή σκότωσαν τον προφητευόμενο Χριστό) λέει παρόλ’ αυτά (και παρά τη θέλησή του όχι μακριά από την αλήθεια) πως αυτά συνέβησαν στους Ιουδαίους ως εκδίκηση για τον Ιάκωβο το Δίκαιο, ο οποίος ήταν αδελφός του Ιησού του λεγομένου Χριστού, τον οποίο σκότωσαν αν και ήταν δικαιότατος. Ο Παύλος, γνήσιος μαθητής του Ιησού, λέει πως θεωρούσε τον Ιάκωβο ως αδελφό του Ιησού όχι τόσο επειδή ήταν συγγενείς εξ αίματος ή για την κοινή τους ανατροφή, όσο για το ήθος και τον λόγο του. Αν λοιπόν λέει [ο Ιώσηπος] πως τα έπαθαν αυτά οι Ιουδαίοι και ερήμωσε η Ιερουσαλήμ λόγω του Ιακώβου, δεν θα ήταν πολύ λογικότερο να συνέβησαν λόγω του Ιησού Χριστού; Του οποίου τη θεία φύση μαρτυρούν τόσες εκκλησίες που αποτελούνται από μια πλημμύρα κακών, που ενώθηκαν με τον Δημιουργό και τα αφιερώνουν όλα στην ευαρέσκειά του;

Ωριγένη “Κατά Κέλσον”, Βιβλίο I, κεφ. 47

 

Καὶ οὐδαμῶς τότε ἦν στρατόπεδα περὶ τὴν Ἱερουσαλὴμ κυκλοῦντα αὐτὴν καὶ περιέχοντα καὶ πολιουρκόντα. Τοῦτογ γὰρ ἤρξατο μὲν ἔτι Νέρωνος βασιλεύοντος παρέτεινε δὲ ἕως τῆς Οὐεσπασιανοῦ ἡγεμονίας· οἷ ὁ υἱὸς Τίτος καθεῖλε τὴν Ἱερουσαλὴμ, ὡς μὲν Ἰώσηπος γράφει, διὰ Ἰάκωβον τὸν δίκαιον, τὸν ἀδελφὸν Ἰησοῦ τοῦ λεγομένου Χριστοῦ, ὡς δὲ ἡ ἀλήθεια παρίστησι, διὰ Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ.

Τότε δεν υπήρχαν καθόλου στρατόπεδα γύρω από την Ιερουσαλήμ, να την περικυκλώνουν και να την περιέχουν και να την πολιορκούν. Αυτό ξεκίνησε επί Νέρωνος και συνεχίστηκε μέχρι τη βασιλεία του Βεσπασιανού. Του οποίου ο γιος ο Τίτος κατέστρεψε την Ιερουσαλήμ, όπως γράφει ο Ιώσηπος, εξ αιτίας του Ιακώβου του αδελφού του Ιησού του λεγομένου Χριστού, αλλά στην πραγματικότητα εξ αιτίας του Ιησού, του Χριστού του Θεού.

Ωριγένη “Κατά Κέλσον”, Βιβλίο ΙI, κεφ. 13

 

Ἐπὶ τοσοῦτον δὲ διέλαμψεν οὗτος ὁ Ἰάκωβος ἐν τῷ λαῷ ἐπὶ δικαιοσύνῃ ὡς Φλάβιον Ἰώσηπον ἀναγράψαντα ἐν εἴκοσι βιβλίοις τὴν Ἰουδαϊκὴν ἀρχαιολογίαν, τὴν αἰτίαν παραστῆσαι βουλόμενον τοῦ τὰ τοσαῦτα πεπονθέναι τὸν λαὸν ὡς καὶ τὸν ναὸν κατασκαφῆναι, εἰρηκέναι κατὰ μῆνιν θεοῦ ταῦτα αὐτοῖς ἀπηντηκέναι διὰ τὰ εἰς Ἰάκωβον τὸν ἀδελφὸν Ἰησοῦ τοῦ λεγομένου Χριστοῦ ὑπ’ αὐτῶν τετολμημένα. Καὶ «τὸ θαυμαστόν ἐστιν» ὅτι, τὸν Ἰησοῦν ἡμῶν οὐ καταδεξάμενος εἶναι Χριστόν, οὐδὲν ἧττον Ἰακώβῳ δικαιοσύνην ἐμαρτύρησε τοσαύτην. Λέγει δὲ ὅτι καὶ ὁ λαὸς ταῦτα ἐνόμιζε διὰ τὸν Ἰάκωβον πεπονθέναι.

Τόσο λαμπερά έλαμψε ως δίκαιος ο Ιάκωβος στο λαό που ο Φλάβιος Ιώσηπος έγραψε στο 20ο βιβλίο της Ιουδαϊκής Αρχαιολογίας, θέλοντας να δείξει το λόγο για τον οποίο έπαθε ο λαός και καταστράφηκε ο Ναός, πως αυτά συνέβησαν σύμφωνα με την οργή του Θεού για αυτό που τόλμησαν να κάνουν στον Ιάκωβο τον αδελφό του Ιησού του λεγομένου Χριστού. Και το θαυμαστό είναι ότι, αν και δεν δεχόταν τον Ιησού ως Χριστό, έδωσε άφθονη μαρτυρία για τη δικαιοσύνη του Ιακώβου. Λέει και πως και ο λαός πίστευε πως τα έπαθε αυτά εξαιτίας του Ιακώβου.

Ωριγένη “Σχολιασμός Ευαγγελίου Ματθαίου”, Βιβλίο X, κεφ. 17

Το πρώτο απόσπασμα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον γιατί μας μεταφέρει μια αλήθεια και μισό ψέμα. Είναι αλήθεια πως ο Ιώσηπος αναφέρεται στον Ιωάννη το Βαπτιστή στην Ιουδαϊκή Αρχαιολογία. Για την ακρίβεια γράφει μπόλικα λόγια και δείχνει να μην τον αντιπαθεί όπως τους ψευδομεσσίες στους οποίους αναφέρεται.

Τισὶ δὲ τῶν Ἰουδαίων ἐδόκει ὀλωλέναι τὸν Ἡρώδου στρατὸν ὑπὸ τοῦ θεοῦ καὶ μάλα δικαίως τινυμένου κατὰ ποινὴν Ἰωάννου τοῦ ἐπικαλουμένου βαπτιστοῦ. κτείνει γὰρ δὴ τοῦτον Ἡρώδης ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ τοῖς Ἰουδαίοις κελεύοντα ἀρετὴν ἐπασκοῦσιν καὶ τὰ πρὸς ἀλλήλους δικαιοσύνῃ καὶ πρὸς τὸν θεὸν εὐσεβείᾳ χρωμένοις βαπτισμῷ συνιέναι: οὕτω γὰρ δὴ καὶ τὴν βάπτισιν ἀποδεκτὴν αὐτῷ φανεῖσθαι μὴ ἐπί τινων ἁμαρτάδων παραιτήσει χρωμένων, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ἁγνείᾳ τοῦ σώματος, ἅτε δὴ καὶ τῆς ψυχῆς δικαιοσύνῃ προεκκεκαθαρμένης. καὶ τῶν ἄλλων συστρεφομένων, καὶ γὰρ ἥσθησαν ἐπὶ πλεῖστον τῇ ἀκροάσει τῶν λόγων, δείσας Ἡρώδης τὸ ἐπὶ τοσόνδε πιθανὸν αὐτοῦ τοῖς ἀνθρώποις μὴ ἐπὶ ἀποστάσει τινὶ φέροι, πάντα γὰρ ἐῴκεσαν συμβουλῇ τῇ ἐκείνου πράξοντες, πολὺ κρεῖττον ἡγεῖται πρίν τι νεώτερον ἐξ αὐτοῦ γενέσθαι προλαβὼν ἀνελεῖν τοῦ μεταβολῆς γενομένης [μὴ] εἰς πράγματα ἐμπεσὼν μετανοεῖν. καὶ ὁ μὲν ὑποψίᾳ τῇ Ἡρώδου δέσμιος εἰς τὸν Μαχαιροῦντα πεμφθεὶς τὸ προειρημένον φρούριον ταύτῃ κτίννυται. τοῖς δὲ Ἰουδαίοις δόξαν ἐπὶ τιμωρίᾳ τῇ ἐκείνου τὸν ὄλεθρον ἐπὶ τῷ στρατεύματι γενέσθαι τοῦ θεοῦ κακῶσαι Ἡρώδην θέλοντος.

Υπάρχουν κάποιοι Ιουδαίοι που θεωρούν πως η καταστροφή του στρατού του Ηρώδη ήταν έργο του Θεού και πολύ δίκαιο μάλιστα, ως τιμωρία για το ό,τι έκανε στον Ιωάννη τον Βαπτιστή. Γιατί ο Ηρώδης σκότωσε αυτόν, που ήταν αγαθός άνδρας και καλούσε τους Ιουδαίους να είναι ενάρετοι και δίκαιοι μεταξύ τους και ευλαβείς προς τον Θεό και να έρχονται για βάπτισμα. Γιατί αν αποδέχονταν τη βάπτιση, θα γινόταν αποδεκτή από τον Θεό, όχι μόνο για να αφήσουν στην άκρη κάποιες αμαρτίες, αλλά για τον εξαγνισμό του σώματος, θεωρώντας πως η ψυχή είχε εξαγνιστεί ήδη με τη δικαιοσύνη. Και συγκεντρώνονταν πολλοί και πολύ ευχαριστιόνταν από το άκουσμα των λόγων του, και ο Ηρώδης, φοβούμενος πως υπήρχε πιθανότητα αυτοί οι άνθρωποι να στασιάσουν, δεδομένου πως έκαναν πράξη όλες τις συμβουλές του, για να προλάβει ώστε να μη συμβεί κάτι κακό και βρεθεί με προβλήματα, το θεώρησε σκόπιμο να τον θανατώσει, παρά να το μετανοιώσει αργότερα. Και στάλθηκε, λόγω της υποψίας του Ηρώδη, ως φυλακισμένος στον Μαχαιρούντα, το προαναφερθέν φρούριο, όπου και σκοτώθηκε. Και οι Ιουδαίοι θεωρούσαν πως η καταστροφή του στρατού ήταν τιμωρία και σημάδι ότι ο Θεός ήθελε το κακό του.

“Ιουδαϊκή Αρχαιολογία”, XVIII, κεφ. 5, 116-117

Αυτό ήταν η αλήθεια. Το μισό ψέμα επαναλαμβάνεται και στα τρία αποσπάσματα. Ο Ιώσηπος όντως αναφέρεται σε κάποιον Ιάκωβο αδελφό Ιησού σε ένα σημείο και μόνο, στο 20ο βιβλίο όπως λέει και ο Ωριγένης, (το παρουσίασα στην προηγούμενη ενότητα), αλλά αναφέρεται στον Ιάκωβο τον αδελφό του Ιησού του Δαμναίου. Επίσης (και εξίσου σημαντικό) είναι πως ο Ιώσηπος ουδέποτε συνδέει τον θάνατο του Ιακώβου αυτού με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ. Είτε ο Ωριγένης διαβάζει κάποιον παραχαραγμένο Ιώσηπο (ή του μετέφεραν λανθασμένα τα περιεχόμενα του βιβλίου) ή παραχαράσσει ο ίδιος τον Ιώσηπο.

Μπορούμε να είμαστε σίγουροι πάντως πως ο Ωριγένης δεν είναι ο πατέρας του παραχαραγμένου Testimonium Flavianum· δεν το αναφέρει καθόλου, παρόλο που βρίσκεται ουσιαστικά δυο σελίδες πίσω από το χωρίο για τον Ιωάννη τον Βαπτιστή! Ο Ευσέβιος παραμένει ο κύριος ύποπτος για την κατασκευή του Testimonium.

Πάντως δείχνει ιδιαίτερα ενοχλημένος που ο Ιώσηπος δεν δέχεται τη θεϊκότητα του Ιησού, αλλά αποδέχεται την ηθική ανωτερότητα του Ιακώβου και του Ιωάννη του Βαπτιστή. Είτε όντως έχει παραπληροφορηθεί για το περιεχόμενο της “Ιουδαϊκής Αρχαιολογίας”, είτε το παίζει ανήξερος.